به مناسبت سالروز شهادت امام پنجم شیعیان(ع)

امام محمدباقر(ع) با بنیان گذاری جنبش فرهنگی، علمی و فکری گسترده، از دانش و علم خویش برای مبارزه با جریان های انحرافی مخالف اسلام بهره گرفت و با اقدام های هوشمندانه خویش در این مسیر، آموزه های اسلامی را تبیین کرد.

پنجمین پیشوای شیعیان امام محمدباقر(ع) در یکم رجب 57 هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود. ایشان فرزند امام سجاد(ع) و فاطمه دختر بزرگوار امام حسن مجتبی(ع) بود. از لقب های این امام همام می توان به «شاکر، صابر، هادی و باقرالعلوم» اشاره کرد.
امامت پنجمین امام همزمان با شهادت امام زین العابدین(ع) در 95 هجری قمری آغاز شد و اینگونه امام باقر(ع) پیشوایی امور مسلمانان جهان را بر عهده گرفت. روایت های بسیاری برای امامت ایشان وجود دارد و در یکی از مهمترین آنها حضرت علی(ع) در وصیت خویش از این امام والامقام برای پیشوایی مسلمانان نام برده است.
رهبری امام پنجم تا 114 هجری قمری به مدت 19سال و چند ماه ادامه یافت. ایشان در شرایطی این رسالت سنگین را به عهده گرفت که از ورود دین اسلام سالیان متمادی می گذشت و بیش از نیم سده از تلاش امویان برای ایجاد شبهه اعتقادی در میان مسلمانان سپری شده بود. در این هنگام این امام بزرگوار که از نظر علم، دانش، پارسایی و فضیلت های انسانی سرآمد روزگار خویش به شمار می رفت با تدبیر و استدلال های منطقی مردم را از مسیر گمراهی و تاریکی دور ساخت و با روشن کردن راه برای آنان و نشان دادن اسلام حقیقی آنان را به شناخت هرچه بهتر این دین الهی هدایت کرد و احکام و عقاید اسلامی آشنا ساخت.
این امام همام(ع) به امر خداوند با دانش و علم گسترده خویش با مخالفان دین اسلام و افرادی که از هیچ کوششی به منظور تحریف آن دریغ نمی کردند به مبارزه برخاست و با رسوایی آنها در مناظره های هوشمندانه خویش چهره واقعی این افراد را بر همگان آشکار ساخت.
امام محمدباقر(ع) با دریای علم بی پایان خویش به پرسش های علمی مردم روزگار پاسخ می گفت و پیچیدگی های برخی معارف را با حل آنها و توضیح های عالمانه آسان و روشن می کرد. برتری ایشان در فضل و دانش چنان مشهور بود که نویسندگان و شاعران در وصف او، نثرها نوشته اند و شعرها سروده اند. تاریخ نگاران و افرادی که امام پنجم شیعیان(ع) را از نزدیک درک کرده اند از آن بزرگوار به عنوان فردی گشاده رو نام برده اند که در صدقه دادن، جود، بخشش و به کار بستن آداب و توصیه های اسلامی می کوشید و سنت های دین پیامبر اکرم(ص) را در عمل به همگان می آموخت.
سرانجام امام محمدباقر(ع) پس از سال ها تلاش به منظور برپایی اسلام حقیقی و مبارزه روشنگرانه با ظلم و ستم در هفتم ذیحجه 114هجری قمری در 57 سالگی در شهر مدینه به دستور هشام بن عبدالملک مسموم شد و به مقام والای شهادت نایل آمد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه سالروز شهادت امام محمدباقر(ع) با «حجت الاسلام محمدباقر خراسانی» مدیر اجرایی مجمع عالی حکمت اسلامی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی به گفت و گو پرداخته است.
حجت الاسلام خراسانی درباره ویژگی های امام محمدباقر(ع)گفت: امام پنجم شیعیان(ع) علاوه بر علوی و فاطمی بودن، تنها امامی است که پدر، پسر، جد پدری و جد مادری ایشان به مقام امامت رسیده اند. چنین خانواده ای سبب شد که وی از کودکی از شخصیت ممتازی برخوردار باشد. مادر بزرگوارشان فاطمه دختر امام دوم شیعیان(ع) بود که از او به عنوان بانویی پاک سرشت نام برده اند که سرآمد زنان عصر خویش به شمار می رفت. پرورش یافتن در دامان مادری با فضیلت و دانشمند و تربیت به وسیله امام سجاد(ع) بی گمان نقش بسیار موثری در علم و دانش گسترده باقرالعلوم(ع) ایفا کرد.
رسول اکرم (ص) سال ها پیش از تولد این امام همام مژده آمدن ایشان را به جابر ابن عبدالله انصاری از صحابه های خویش داده و فرموده بودند: «امید آن ‏است که عمر طولانی کنی تا فرزندی از من را که از نسل حسین(ع) است و محمد نام دارد، ببینی که علم دین را می‏شکافد و تشریح‏ می‏کند. وقتی او را ملاقات کردی، سلامم را به وی برسان».
مدیر اجرایی مجمع عالی حکمت اسلامی با اشاره به اختناق دوران خلافت امویان در هنگامه زمامداری امام محمدباقر(ع) اظهار داشت: ۱۹ سال رهبری مسلمانان به وسیله امام پنجم شیعیان(ع) با دوره پنج تن از خلیفه های اموی همراه بود که تنها یکی از آنها به نام «عمر بن عبدالعزیز» در دوره حاکمیت خویش برخورد مسالمت آمیزی با امام(ع) داشت و اجازه فعالیت های علمی را در راستای گسترش دین اسلام صادر کرد اما دیگر خلیفه ها، شرایط بسیار سختی را برای امام و یاران ایشان ایجاد کرده بودند. درباره شخصیت فرهنگی و اقدام های باقرالعلوم(ع) در راستای ایجاد و گسترش فضای فرهنگی و فکری باید وضعیت استبدادی و دیکتاتوری دوره خلفای اموی را در نظر گرفت و سپس به تحلیل عملکردهای موثر ایشان در این زمینه پرداخت. با چنین رویکردی مسلمانان در می یابند که آن والامقام در زمینه حفظ و شناساندن دین اسلام چه دستاوردهای ارزشمندی را به ارمغان آورده است.
این مدرس دانشگاه درباره ویژگی های شخصیتی و اجتماعی امام باقر(ع) تصریح کرد: بررسی عملکرد و خصوصیت های شخصی این امام همام می تواند از جنبه های گوناگون بر مردم جامعه اثرگذار باشد. عبادت و ارتباط با خدا و نیایش امام پنجم شیعیان(ع) از یک طرف و تلاش ایشان برای امرار معاش از طرف دیگر از جمله موارد قابل توجه به شمار می رود؛ در آن دوره برخی افراد علت کار زیاد امام(ع) را در برابر آفتاب سوزان شبه جزیره عربستان جویا می شدند و این امام همام در پاسخ می فرمود: «اگر من در این راه بمیرم در بهترین راه کشته شده ام.» از این سخنان می توان دریافت که امام باقر(ع) برای گذراندن زندگی سخت تلاش می کرد و جوانان امروز نیز می توانند با الگو گرفتن از ایشان کار کردن را بخشی از زندگی خویش بدانند و از کم کاری دوری کنند. صبر و بردباری از دیگر ویژگی های برجسته امام(ع) به شمار می رفت و این خصوصیت به آن والامقام کمک کرد تا بتواند ظلم و ستم حاکمان روزگار خویش را تحمل کند و در مسیر گسترش دین اسلام و شناساندن آن به مردم روزگار خویش گام بردارد.
وی درباره دلیل شهرت یافت پیشوای پنجم شیعیان به عنوان باقرالعلوم، بیان داشت: علم زیاد امام(ع) سبب شد تا با وجودی که از لقب های خاصی مانند شاکر، هادی، امین، صابر و شاهد نیز برخوردار بود به باقرالعلوم مشهور شود. می توان گفت به سه دلیل ایشان را باقر نامیدند که شاید ویژگی شکافنده بودن همه علوم و مشکلات دلیل اصلی نسبت دادن این لقب به این بزرگوار باشد. امام محمدباقر(ع) همچنین پرسش های علمی آن عصر را با استدلال و منطق پاسخ می داد و معارف و دانش گسترده ای در اختیار داشت.
حجت الاسلام خراسانی در ادامه افزود: علم و دانش گسترده امام(ع) به اندازه ای مشهود بود که این امر تنها مورد اعتراف شیعه نیست و بسیاری از بزرگان و دانشمندان اهل سنت و فرقه های دیگر اسلامی نیز به این ویژگی معترف هستند. برای مثال «شیخ مفید» با واسطه از «عبدالله بن عطاء مکی‏» از عالمان شیعه نقل می کند: «من هیچ دانشمند و فقیه اسلامی را ندیدم؛ مگر اینکه در نزد امام باقر(ع) بسیار کوچک می نمود.» «قرظی» از شاعران عرب نیز در توصیف مقام ایشان آورده است که «ای شکافنده و آشکار کننده علم برای پرهیزکاران! و ای برترین انسانی که برفراز کوه های حجاز لبّیک گفتی!...» همچنین محمدبن مسلم از شاگردان این امام همام(ع) نیز در این باره گفته است: «مطلبی نبود که به ذهن من خطور کند و پاسخ آن را از امام(ع) دریافت ندارم». وی بیش از ۳۰ هزار حدیث در زمینه های مختلف از امام(ع) نقل کرده است که این امر نشان دهنده دانش امام پنجم شیعیان(ع) در هموار کردن تمامی زمینه های علوم است. «ابن حجر عسقلانی» از دانشمندان آن روزگار نیز می گوید: «محمد باقر(ع) به اندازه ای رمزها و اسرار علوم را آشکار ساخت و حقایق و حکمت ها را بیان کرد که جز کوردلان و منحرفان فردی نمی توانست او را انکار کند.» وی همچنین از امام باقر(ع) به عنوان برفرازنده پرچم دانش نام برده است.
«شمس الدین ذهبی» از دانشمندان اهل سنت جمله ای دارد که با توجه به آن شخصیت ممتاز پیشوای پنجم شیعیان(ع) بر همگان آشکار می شود. وی در وصف این امام همام می گوید: «ایشان علم، عمل، آگاهی، شرافت، متانت و همه خوبی ها را در خود جمع کرد و برای خلافت اهلیت دارد.» در بررسی این موضوع باید گفت که این دانشمند نه تنها بر امامت بلکه بحث خلافت را هم در باره آن والامقام مطرح کرده است.
مدیر اجرایی مجمع عالی حکمت اسلامی از امام باقر(ع) به عنوان پدیدآورنده نهضت علمی گسترده در میان مسلمانان نام برد و گفت: این امام همام با برخورداری از دانش و علم بی اندازه خویش شرایط فرهنگی و علمی خاصی را در جامعه آن روزگار فراهم آورد و از آن برای گسترش مبانی دین مبین اسلام بهره جست. امام(ع) با برخورداری از این دانش عمیق به مبارزه با جریان های خاص و فرقه های انحرافی مانند خوارج پرداخت که در جریان ضعف حکومت در سال های ۱۰۴ تا ۱۱۴ هجری قمری شکل گرفتند و برای گمراه کردن مسلمانان به نقل حدیث های جعلی روی آورده بودند.
این مدرس دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه توضیح داد: به دلیل محدودیت های سیاسی- اجتماعی موجود در جامعه تا پیش از دوره امام باقر(ع) تنها برخی از بحث های فقهی شیعه آن هم به طور محدود و در زمینه هایی همچون اذان و نماز مطرح شده بود اما در ۱۰ سال پایانی پیشوایی امور مسلمانان به وسیله امام(ع) یک گام مهم و موثر به منظور شکل گیری جنبش بزرگ فرهنگی، فکری و علمی برداشته شد که اوج آن در دوره امام صادق(ع) و دانشگاه بزرگ ایشان با چهار هزار دانشجو و شاگرد، مشاهده شد. به همین منظور نقل شده است بیشتر افرادی که در زمان امام ششم شیعیان(ع) حدیث نقل کرده اند بیشتر شاگردان امام باقر(ع) بوده اند.
وی درباره جدیت امام باقر(ع) در برخورد با مکتب های انحرافی تصریح کرد: ایشان با اقدام های هوشمندانه از اسلام ناب محمدی(ص) دفاع و با فرقه های انحرافی آن دوره نیز برخورد می کرد و برای طرح بحث های اعتقادی بر پایه آنچه از اهل بیت(ع) گرفته شده بود، تلاش زیادی انجام می داد و فعالیت این فرقه ها را با اقدام های مناسب خویش از میان بردارد. امام پنجم شیعیان(ع) در این راه از دانش فقه، تفسیر و کلام نیز بهره برد و در مناظره های خویش با اقتدار حاضر شد و دشمنان اسلام را شکست داد.
حجت الاسلام خراسانی اظهار داشت: مبارزه گسترده امام(ع) با گروهی از مخالفان به ظاهر مسلمان از دیگر اقدام های موثر ایشان در راستای شکل گیری جنبش فرهنگی، علمی و فکری به شمار می رود. گروهی که با برنامه ریزی در ظاهر مسلمان شدند و با حضور در لایه های مختلف جامعه مرجعیت علمی گروه زیادی از افراد مسلمان را به عهده گرفتند. آنان در راستای فعالیت های خویش حدیث های جعلی زیادی را منتشر کردند و اقدام هایی را برای خدشه دار کردن این دین الهی، چهره پیامبر اکرم(ع) و ائمه اطهار انجام دادند. امام باقر(ع) پس از آگاهی از این هدف، به شدت در برابر جریان تحریفی و نفوذ آنان ایستاد و با سیاست و هوش خویش برخی از این افراد و حدیث های ساختگی را افشا کرد و با انجام مناظره هایی موفقیت آمیز ماهیت و هویت آنها را برای مسلمانان آشکار ساخت. جریان سلفی گری و وجود داعش در جامعه کنونی نیز ریشه در درک نادرست برخی افراد نسبت به اسلام دارد و به روشنی نشان می دهد که اینگونه افراد شناخت درستی از دین کسب نکرده اند.
مدیر اجرایی مجمع عالی حکمت اسلامی در ادامه درباره چگونگی بروز جریان فکری امام پنجم شیعیان(ع) یادآور شد: باقرالعلوم(ع) شاگردان زیادی را در مکتب خویش پرورش داد و به تربیت نیروهای کاردان برای نشر دین اسلام در سراسر دنیا اقدام کرد. ایشان علاوه بر مطرح کردن حدیث های بسیار، توانست فقه، تفسیر، کلام و مبانی عقلانی شیعه را به طور گسترده بیان کند. در میان شاگردان این امام همام(ع) زنانی همچون ام هانی، خدیجه دختر عمر بن علی بن حسین و خدیجه دختر خود ایشان وجود داشتند. شاگردان این امام وارسته محدود به مرزها نبودند و بانوان نیز از علم آن بزرگوار بهره می بردند که این امر نشان از جایگاه شخصیت پروری در اسلام برای زنان دارد.
این مدرس دانشگاه در پایان از امام باقر(ع) به عنوان بازمانده قافله کربلا و حرکت گسترده پس از رخداد عاشورا نام برد و بیان کرد: ایشان در آن هنگام چهار سال سن داشتند و تمام رویدادهای روز عاشورا و حادثه های پس از آن را درک کردند و از رخدادهایی که برای امام سجاد(ع) شکل گرفت، آگاهی داشتند. دانستن این امور در کنار صبر، بردباری و شکیبایی ایشان سبب شد تا امام(ع) در حفظ دین و شناساندن اسلام واقعی به مردمان آن روزگار نقشی موثر ایفا کند و آن را از خطر تحریف دور کند. باید گفت دشمنان اسلام در هر مقطعی نفوذ و تحریف در جریان اسلامی را در سر می پرورانند و تنها شکل و روش آنها تغییر می کند. به همین منظور مسلمانان جهان باید با آگهی از این رویکرد همواره هوشیار باشند و در برابر این تفکرهای انحرافی ایستادگی و اینگونه از امام معصوم(ع) در حفظ دین و سنت پیامبر اکرم(ص) پیروی کنند.