به گزارش خبرنگار مهر، به مناسبت سالروز میلاد با سعادت پیشوای دهم شیعیان، حضرت امام هادی(ع) با حجت الاسلام محمد صفایی، عضو پژوهشگاه علوم وحیانی معارج و حجت الاسلام دکتر محمدباقر پور امینی گفتگو کرده ایم که در پی می آید؛
زیارت جامعه کبیره امام هادی(ع)؛ مشور بلند امام شناسی
حجت الاسلام محمد صفایی، عضو پژوهشگاه علوم وحیانی معارج که کار تهیه و تنظیم کتاب ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره امام هادی(ع) آیت الله جوادی آملی را انجام داده در مورد این کتاب و این دعای با اهمیت به خبرنگار مهر گفت: زیارت جامعه کبیره امام هادی(ع) منشور بلند امام شناسی است. نخستین ویژگی شرح جامعه کبیره جامعیتی است که در این اثر وجود دارد و استاد جوادی آملی از منظرهای گوناگون به مسأله نگریسته اند.
وی افزود: ایشان در شرح زیارت جامعه کبیره، جایگاه ویژه ای برای انسان کامل به عنوان واسط بین خلق و خالق، قائل است، بدین معنا که فیض الهی که نازل می شود، هیچ کدام از انسانها توانایی گرفتن آن فیض را ندارند. آن فیض باید در ظرفیت وجودی انسان کامل قرار گیرد و آن انسان کامل، فیض را بین همه نیازمندان ـ که شامل همه موجودات از انسانها گرفته تا حیوانات و حتی فرشتگان می شود ـ توزیع کند. استاد تصریح می کنند که حتی جبرئیل(س) هم باید فیض را از پیامبر اکرم(ص) بگیرد. آیت الله جوادی آملی در شرح برخی فرازهای زیارت جامعه کبیره، مباحث طولانی و دقیقی دارند و به عنوان نمونه در آیه تطهیر حدود ۳۰۰ صفحه بحث می کنند.
این محقق با اشاره به اینکه اشکالات مختلفی به زیارت جامعه کبیره وارد شده است، گفت: این اشکالات، گاهی روایی و گاهی تاریخی است. همچنین ممکن است درباره سیره ای که از ائمه(ع) نقل شده نیز مشکلاتی وجود داشته باشد که در کتاب «ادب فنای مقربان» به آن پاسخ داده شده است. به ایرادهای روایی و نقلی در این کتاب پاسخ داده شده است. شبهاتی که به مباحثی همچون ضرورت امام، جایگاه امام و ویژگی های امام وارد می شود، نیز در این کتاب پاسخ داده شده است. پاسخ به شبهاتی که در روند شرح زیارت جامعه کبیره پیش می آید، یکی از عمده ترین ویژگی های این اثر گران سنگ است. یکی از شبهاتی که در این کتاب پاسخ داده شده، تهمتی است که نسبت به این زیارت شریف گفته اند و آن اینکه زیارت جامعه کبیره در حقیقت مرام نامه شیعیان غالی است.
وی با تأکید بر اینکه آیت الله جوادی آملی این شبهات و شبهات دیگر را هم بر اساس آیات قرآن کریم و هم با تکیه بر روایات متقن و غیرقابل خدشه و همچنین با بهره گیری از ادله عقلی پاسخ داده اند، اظهارداشت: ایشان بارها سفارش کرده اند که اشکالات روز که در جامعه رایج است، همچنین اشکالاتی که در کتب پیشینیان آمده و یا اشکالاتی که ضمن بحث خود را نشان می دهد، شناسایی شوند تا پاسخ آن داده شود.
صفایی در ادامه سخنانش تصریح کرد: بسیاری از جملات و عبارات زیارت جامعه کبیره، برگرفته از قرآن کریم و روایات است. مثلاً عبارت «عصمکم ا... من الزلل و طهرکم من الدنس و اذهب عنکم الرجس و طهرکم تطهیراً» نیز برگرفته از آیه ۳۳ سوره مبارکه احزاب است. باید مراقب باشیم که تمجیدهای این دعا از ائمه(ع)، توحید ما را خدشه دار نکند. به همین دلیل است که در جای جای زیارات دیده می شود که به توحید خدای متعال و همچنین عبودیت اهل بیت(ع) اشاره می شود و این مطلب در زیارت جامعه کبیره نیز دیده می شود و این مسأله مورد تأکید ویژه آیت الله جوادی آملی است. شاید به همین دلیل باشد که در ابتدای زیارت جامعه کبیره ۱۰۰ مرتبه ذکر الله اکبر آمده است.
معرفی معارف ناب اسلام؛ یکی از محورهای درخشان پیشوای دهم شیعیان
حجت الاسلام دکتر محمد باقر پور امینی در مورد فعالیت های سیاسی امام هادی(ع) و نحوه تعامل ایشان با شیعیان و حکومت وقت، به خبرنگار مهر گفت: زندگی در عصر ستم عباسیان بسی سخت و طاقت فرسا بود. دورانی که با حاکمیت اشرار، افول ارزشهای اسلامی، فشار و ایجاد محدودیت بر خاندان امامت و دوستداران ایشان شناخته می شد و بسیاری از نخبگان شیعه و سنی در این مقطع، به جرم ارادت به عترت، قربانی کینه دولتمردان عباسی شدند. دوران امامت حضرت هادی(ع) هم زمان با حکومت معتصم، واثق، متوکل، منتصر و مستعین بود که دوره طولانی حکومت چهارده ساله متوکل عباسی اوج مشکلات و محنت های وارد بر آن حضرت است.
وی افزود: گرچه امام هادی(ع) با توجه به اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه انجام نوعی قیام فراگیر را مقتضی نمی دانست لیکن خلیفه عباسی از وی می هراسید و به دلیل منزلت خاص امام در جامعه و رابطه ایشان با مردم او را به چشم رهبری اجتماعی و با نفوذ می نگریست و از همین رو فوق العاده آن حضرت را تحت نظر داشت تا آنکه دستور داد امام را به سامرا منتقل کنند. گزارش سبط بن جوزی(متوفی ۶۵۴ ق) در کتاب تذکره الخواص خواندنی است، به خصوص هنگامی او که به ارائه تصویر مردم مدینه و علاقه شدید آنان به امام هادی(ع) می پردازد؛ او درباره سفر اجباری به سامرا می نویسد: «سبب فراخوانی امام به سامرا بغض و کینه متوکل نسبت به علی(ع) بود زیرا به وی خبر رسید که علی بن محمد(ع) از منزلت والایی در مدینه برخوردار است و مردم به او علاقه دارند لذا یحیی بن هرثمه را خواست و به او گفت به مدینه برو و موقعیت او را از نزدیک بررسی کن و سپس وی را به سامرا بیاور. ابن هرثمه می گوید: به مدینه رفتم هنگامی که وارد شهر شدم مردم به اعتراض عجیبی دست زدند و احساس کردند که خطری متوجه امام شده است تمام مردم بر آشفتند زیرا حضرت هادی(ع) نسبت به مردم بسیار خوشرفتار بود ...»
این محقق و پژوهشگر دینی ادامه داد: پس از استقرار اجباری امام هادی(ع) در سامرا در سال ۲۴۳ قمری، که بیش از یک دهه به درازا کشید، برنامه های ایجاد فشار از سوی متوکل و حامیانش آغاز شد و منزل آن حضرت و رفت و آمدهای ایشان تحت نظر دهها مأمور و جاسوس قرار گرفت. از آن سو توطئه های فراوانی نیز برای مخدوش ساختن چهره الهی امام و کاستن از منزلت او در نزد مردم تدارک گردید، اما با تدابیر حکیمانه امام نیرنگ های خلیفه یکی پس از دیگری نقش بر آب شد.
پورامینی افزود: یکی از محورهای درخشان پیشوای دهم، تلاش برای حفظ جان یاران از گزند خطر حاکمان عباسی است تا با استفاده از آنان معارف اسلام ناب، در مراکز مهم و شهرهای محوری جهان اسلام نشر و بسط پیدا کند. بیش از یکصد و هشتاد نفر راوی حدیث از امام هادی(ع) وجود دارد، برخی از یاران امام، نقش وکیل را نیز برای امام ایفا می کردند و واسطه مردم با امام بودند. در آن زمان شیعیان کتابهاى حدیث مدوّن فقهى و کلامى ائمه را در اختیار داشتند و از طریق همین وکلا مشکلات خود را از امام مى‌پرسیدند. امام نیز آنها را به آن دسته از اصحاب خود که سابقه زیادى داشتند راهنمایی می کردند مثلا امام هادی(ع) دوستداران اهل ری خود را اینگونه رهنمون داشتند تا مسائل دینی خود را با وکیل برجسته خود عبدالعظیم حسنی در میان بگذارند و جواب دریافت کنند. این نکته را امام به ابا حماد رازی که یکی از شیعیان به نام ری بود، گوشزد فرمود.